OBOWIĄZEK PATRIOTYZMU JAKO WYRAZ IV PRZYKAZANIA BOŻEGO[1]

Nauczycielski urząd Kościoła wielokrotnie wypowiadał się na temat patriotyzmu. Na

potrzebę miłości ojczyzny zwracali uwagę zarówno papieże jak i Episkopaty poszczególnych

krajów. Tematyka ta jest obecna także w najnowszych dokumentach Kościoła takich

jak „Katechizm Kościoła Katolickiego” czy też „Kompendium nauki społecznej Kościoła”.

W tym miejscu warto przytoczyć kilka wybranych, papieskich wypowiedzi poczynając

od pontyfikatu papieża przełomu w kwestii nauczania społecznego – Leona XIII. Autor encykliki

Sapientiae christianae pisał: „Miłość ojczyzny jest obowiązkiem zgodnym z naturą, który

sięga aż tak daleko, że może w pewnych warunkach wymagać ofiary z własnego życia”36.

Święty papież Pius X stwierdził, że: „patriotyzm nie jest nienawiścią do innych narodów,

lecz miłością, która zapewnia w naszym sercu pierwsze miejsce naszemu krajowi i naszym rodakom,

taki jest bowiem porządek ustalony przez Opatrzność Bożą. Miłość ta nie wyklucza miłości

innych ludzi ... Kościół nauczał zawsze, że patriotyzm jest obowiązkiem i wiąże go z nakazem

IV przykazania Bożego” [List apostolski, z 11 kwietnia 1909 r.]37.

Z kolei papież Pius XI w przemówieniu radiowym z dnia 24 XII 1930 r. wyrażał opinię:

„Jest mało prawdopodobne, by nie powiedzieć niemożliwe, że przetrwa pokój między

narodami i państwami, jeśli w miejsce prawdziwej i szczerej miłości Ojczyzny króluje

i panoszy się samolubny i nieprzejednany nacjonalizm, tzn. nienawiść i zazdrość w miejsce

wzajemnego pragnienia dobra, nieufność i podejrzliwość w miejsce braterskiego zaufania,

rywalizacja i walka w miejsce zgodnego współdziałania, żądza hegemonii i dominacji w miejsce

poszanowania i ochrony wszystkich praw, także praw ludzi słabych i maluczkich”38.

Stanowisko Kościoła w kwestiach patriotyzmu i nacjonalizmu wyczytać można w sposób

pośredni z dokumentów Soboru Watykańskiego II. Zawierają one, skierowane do chrześcijan,

jasne przesłanie aby żyjąc „dla Boga i Chrystusa w uczciwej atmosferze życia swego narodu;

jako dobrzy obywatele niech pielęgnują prawdziwą i czynną miłość ojczyzny”39. Miłość ta winna

być pielęgnowana „wielkodusznie i wiernie, jednak bez ciasnoty duchowej”40, unikając zwłaszcza

„wszelkiej pogardy dla innej rasy oraz jątrzącego nacjonalizmu”41.

„Katechizm Kościoła Katolickiego” w kilku miejscach traktuje o zobowiązaniach

obywateli, potrzebie szacunku i miłości względem ojczyzny (por. KKK 2112; 2199; 2310).

Natomiast w innym punkcie autorzy Katechizmu zwięźle ujęli, iż „Miłość ojczyzny i służba

dla niej wynikają z obowiązku wdzięczności i porządku miłości” (KKK 2239). „Kompendium

nauki społecznej Kościoła” zdecydowanie negatywnie ocenia ideologie nacjonalistyczne

dostrzegając w nich przeszkodę w dążeniu do utworzenia „autentycznej międzynarodowej

wspólnoty jedności rodziny ludzkiej” (por. K 433) 42.

Bardzo ciekawy dokument o tematyce patriotycznej wydali polscy biskupi w 1972 r.

Jest to „List Episkopatu Polski o chrześcijańskim patriotyzmie”. Racją do jego wydania

była 200. rocznica pierwszych rozbiorów Polski. List ten pomimo upływu lat (i zmiany

ustroju politycznego) w zasadniczej treści zachowuje ciągle swoją aktualność. Dokument

ten jeszcze bardziej precyzyjne określa, iż patriotyzm jest „dobrze pojętą miłością do

ojczyzny”43.

Na osobne potraktowanie zdaje się zasługiwać patriotyzm Jana Pawła II. O papieżu

z Polski napisano bowiem, iż podczas pielgrzymek z wielką umiejętnością wydobywał

„ducha miejsca” kryjącego skarby patriotyzmu44. Jedynie tytułem zasygnalizowania warto

zacytować fragment z jego przemówienia do przedstawicieli władz państwowych w Belwederze

podczas pierwszej pielgrzymki do Polski z 1979 r.: „Słowo »Ojczyzna« posiada

dla nas takie znaczenie pojęciowe i uczuciowe zarazem, którego, zdaje się, nie znają inne

narody Europy i świata. Te zwłaszcza, które nie doświadczyły takich jak nasz Naród dziejowych

strat, krzywd i zagrożeń”